Khi không đòi được nợ, các ngân hàng liên tiếp tố DN- khách hàng vay vốn tội lừa đảo, chiếm đoạt tài sản… Công bằng mà nói, DN sẽ khó thực hiện được hành vi sai phạm nếu không có sự tiếp tay, hỗ trợ của cán bộ, lãnh đạo ngân hàng trong việc tạo dựng hồ sơ vay vốn "đẹp", nâng khống giá trị tài sản để giải ngân nhiều, buông lỏng giám sát tài sản thế chấp…

Một vốn, bốn rủi ro

Vụ việc 7 NHTM lớn ở Tp.HCM đang tranh giành quyền bắt giữ kho hàng cà phê của Công ty TNHH Trường Ngân (đặt tại thị xã Dĩ An, Bình Dương) tiếp tục phủ "bóng đen" lên hoạt động tín dụng, thu hồi nợ xấu của hệ thống ngân hàng.

Theo nhiều nguồn tin, các chủ nợ của Công ty Trường Ngân đều là những ngân hàng lớn, có danh tiếng trên thị trường, như VietinBank, VIB, OCB, Agribank, Techcombank, Quân đội…

Tháng 6/2013, Ngân hàng OCB đã nhanh chân có được quyết định của tòa án cho phép kê biên, thu giữ 3.360 tấn cà phê hàng - tài sản thế chấp để trả nợ. Số lượng cà phê đã bị hao hụt lớn, có nhiều bao tải chứa cả… rác.

Việc cưỡng chế kho hàng mới đây vấp phải sự phản đối dữ dội của 6 ngân hàng còn lại, vì toàn bộ kho hàng đang bảo đảm nhiều khoản nợ khác (tổng dư nợ 600 tỷ đồng), chưa xử lý được.

Người dân địa phương được phen náo loạn khi cán bộ 7 ngân hàng và cơ quan chức năng tranh cãi, giành giật hàng hóa. Giới ngân hàng thì lặng lẽ quan sát, lo ngại những sự việc tương tự rất có thể sẽ "bung" ra trong hệ thống chi nhánh của mình nay mai. Cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng (Ngân hàng nhà nước - NHNN) đã phải vào cuộc để ngăn chặn xung đột, xô xát, làm xấu hình ảnh hệ thống ngân hàng.

Thời gian qua, không hiếm các vụ 5, 7 ngân hàng cùng tranh giành, đòi bắt nợ kho hàng của 1 DN. Đơn cử như trường hợp 8 ngân hàng "bao vây" kho hàng của Công ty Inox châu Âu và Công ty Âu Mỹ (Hà Tây cũ) hàng tháng trời, dù hàng hóa thế chấp còn lại rất ít, không đủ trả nợ; Công ty Nhựa Ngọc Hải (Hải Phòng) bị chủ nợ tín dụng đen cướp sạch kho thành phẩm, để lại món nợ xấu khó xử lý cho ngân hàng Habubank (nay là SHB). Hay chi nhánh ngân hàng Sacombank Thăng Long (Hà Nội) phải ngậm đắng, nuốt cay với khoản nợ xấu hơn 4,25 triệu USD của Công ty Nông sản Đức Lợi, mất toàn bộ lô hàng đậu tương - tài sản thế chấp, phải tố DN tội lừa đảo…

Theo các cán bộ ngân hàng, những đồng vốn cho vay "dễ dãi" luôn tiềm ẩn nguy cơ khó thu hồi, mất cả gốc lẫn lãi. Bởi vì cán bộ cho vay làm ẩu các khâu thẩm định, đánh giá dự án, phương án kinh doanh của DN, tài sản thế chấp… thì rất khó đòi nợ về sau, lại vướng vào tranh chấp, kiện cáo, cán bộ ngân hàng và DN thông đồng lừa đảo, chiếm đoạt tài sản, vốn vay.

"Nợ xấu khó xử lý, mất vốn, kiện tụng kéo dài, cán bộ sa vào lao lý và nhiều hệ lụy khác" là những rủi ro được cảnh báo trước khi cho vay ẩu, lãnh đạo cấp chi nhánh của một ngân hàng lớn đúc rút và chia sẻ rằng ông đã từ chối nhiều lời mời sang một số NHTM cổ phần làm việc với mức lương hậu hĩnh, vì lo ngại những quyết định phê duyệt cho vay đôi khi không tuân thủ đúng quy định, mà phụ thuộc vào ý chí chủ quan thì rất dễ làm sai, sa vào lao lý.

Xử lý cán bộ sai phạm

Những vụ tranh chấp tài sản thế chấp cho thấy đang có vấn đề nghiêm trọng trong quá trình thẩm định, phê duyệt cho vay của các ngân hàng. Vì theo quy định, một tài sản thế chấp ở ngân hàng phải có đầy đủ hồ sơ hợp pháp, được đăng kí giao dịch bảo đảm trên hệ thống, được quản lý và giám sát chặt chẽ… DN không thể tùy tiện đem tài sản đi bán hoặc thế chấp ở nơi khác nếu ngân hàng chưa cho phép.

Theo Ls. Nguyễn Mạnh Hà (Văn phòng luật sư Nguyên Minh), trong các vụ ngân hàng tranh giành tài sản thế chấp, có 2 khả năng xảy ra. Thứ nhất, với một kho hàng, DN đã làm giả chứng từ, hồ sơ để đem thế chấp cho nhiều ngân hàng. Trường hợp này có dấu hiệu của tội "lừa đảo, chiếm đoạt tài sản". Theo khoản 4, Điều 139 Bộ luật Hình sự, giá trị tài sản trên 500 triệu đồng có khung hình phạt tù từ 12 - 25 năm đến tù chung thân.

Thứ hai, trước đây kho hàng có đủ lượng cà phê được thế chấp cho nhiều ngân hàng cùng lúc. Nhưng sau đó, DN rút ruột hàng bán đi và tiền thu về không dùng trả nợ, thì có dấu hiệu tội "lạm dụng tín nhiệm, chiếm đoạt tài sản", mức khung hình phạt tương tự.

Về trách nhiệm của cán bộ ngân hàng, Ls. Nguyễn Mạnh Hà cho rằng nếu cán bộ biết hàng hóa đã thế chấp mà vẫn "phớt lờ" cho vay là vi phạm quy định của ngân hàng, là đồng phạm câu kết với DN lừa đảo, gây thiệt hại. Bằng chứng là nhiều cán bộ ngân hàng bị khởi tố, bắt giam vì liên quan các vụ DN lừa đảo, chiếm đoạt tài sản thời gian qua.

"Dù vô tình (hoặc cố ý) tiếp tay cho hành vi lừa đảo của DN thì các cán bộ, lãnh đạo liên quan đến khoản cho vay gây thiệt hại, mất vốn sẽ phải chịu trách nhiệm. Nếu vô tình không biết thì phải xem họ đã làm hết trách nhiệm, thực hiện đúng quy trình, quy định cho vay, quản lý tài sản chưa… Nếu chưa, để xảy ra sai phạm DN lừa đảo, bán tài sản thì cũng bị xử lý tội thiếu tinh thần trách nhiệm", Ls. Nguyễn Mạnh Hà nói.

Theo Thu Hằng
Thời báo Kinh doanh/Stockbiz